روغن های هیدرولیک موجود در بازار عموما در دو نوع مختلف می باشند:

1. روغن با پسوند یا نشان VG
2. روغن با پسوند یا نشان A.T.F

روغن هیدرولیک با نشان VG مانند (VG68) برای استفاده در گیربکس اتوماتیک مناسب نیستند و مخصوص جعبه فرمان هیدرولیک و … می باشند.
روغن های A.T.F به منزله روغن های انتقال اتوماتیک از نوع خاصی از روانکارهایی هستند که در صنعت تولید می شوند . تعداد مواد افزودنی این روغن ها، گاه به ۱۵ نوع ماده مختلف می رسد .

چند نمونه از روغن گیربکس اتوماتیک

1. ESSO 4HP20 : peaugot 206,207,407 -citroen c4,c5
2. ATF+4 : Dodge, Jeep, and Chrysler
3. Mercon V : Ford, Mercury, Lincoln
4. Mercon LV : Ford(Duratec HE), MAZDA in Europe or Asia
5. DEXRON IV : GM and pre-2004 Toyota products, some Ford applications
6. ATF DW-1 : Honda and Acura (except CVT)
7. SP-III -IV,DX IV : Hyundai, Mitsubishi and Kia (except CVT and dual clutch)
8. Matic J,S, K, D : Nissan and Subaru
9. Toyota ATF-WS ,T IV: All 2004 and later Toyota including hybrids
10. Honda DW ( ZF ) : All Honda Automatic (except CVT)

چه فرقی بین روغن دنده و روغن گیربگس است؟

شاید ساده ترین پاسخ به این سوال این باشد که روغن دنده (واسکازین) مخصوص خودروهایی با جعبه دنده دستی(Manual Gear Boxes) و روغن گیربکس (Automatic transmission fluid) مخصوص خودروهایی با جعبه دنده اتوماتیک (Automatic Transmissions) است. شاید در نگاه اول این موضوع بسیار ساده باشد ولی وجود استثناهایی در بعضی موارد باعث شده این موضوع کمی پیچده باشد. برای اینکه بتوانیم درک درستی از اختلاف این دو روان کننده داشته باشیم بهتر است در ابتدا فرق بین جعبه دنده اتوماتیک و جعبه دنده دستی را مورد بررسی قرار دهیم.

هر دو سیستم (گیربکس دستی و گیربکس اتوماتیک) به نوعی عملکرد یکسانی دارند که به ما اجازه تعویض دنده برای کنترل سرعت، قدرت و جهت حرکت را می‌دهند. اما چیزی که باعث اختلاف این دو سیستم می­‌شود نوع فرآیند انتقال قدرت با توجه به نوع روغن گیربکس موجود در سیستم است.

جعبه دنده دستی (Manual Gearbox)

جعبه دنده دستی شامل دو شافت (میله) به همراه مجموعه‌­ای از دنده‌ها است. انتقال قدرت در این سیستم زمانی است که شما موقعیت دسته دنده را عوض می‌کنید و باعث درگیر شدن دنده‌ها و در نتیجه انتقال قدرت می­‌شوید. این عمل (درگیر شدن دندهها) باعث ایجاد حرارت، قدرت و همچنین اصطکاک شدید بین قطعات در تماس با یکدیگر می‌­شود.

بنابرین وجود مایعی روان کننده (روغن گیربگس دستی) در این سیستم کاملا ضروری است تا علاوه بر آسان کردن تعویض دنده، موجب کاهش خوردگی و ساییدگی و همچنین حرکت راحت دنده­‌ها در تماس با یکدیگر شود. این روغن گیربکس باید دارای خصوصات ویژه‌­ای باشد که در زیر به آنها اشاره خواهیم کرد.

ویژگی‌های روغن گیربگس دستی:

۱-ویسکوزیته یا گرانروی:
شاید مهمترین و اصلی ترین موضوع در مورد روغن دنده میزان گرانروی آن است. میزان غلظت روغن دنده به مراتب بیشتر از روغن موتور است. این غلظت بالا در روغن دنده به خاطر درگیر شدن شدید دنده­‌هاست بنابران غلظت این روغن باید به گونه­‌ای باشد که کل سیستم را تحت پوشش قرار دهد و هچنین بتواند به خوبی فشار وارد شده به دنده‌ها را خنثی کند.

۲-مقاومت در برابر حرارت­های بالا:
یکی دیگر از خواصی که روغن دنده باید داشته باشد مقاومت در برابر افزایش دما است در واقع روغن دنده باید به گونه‌­ای طراحی شود که نقطه جوش آن بسیار بالا باشد زیرا تماس دندهها باهم موجب افزایش دما شده که این امر باعث داغ شدن سطح دنده شده و ممکن است باعث آسیب جدی به دنده شود. روغن دنده یا همان واسکازین در سیستم گیربکس دستی باعث انتقال حرارت از دنده­ها می­شود که این امر حیاتی برای مراقبت از دندها به شمار می‌آید.

۳-مقاومت در برابر فشار بالا:
همان طور که در بالا اشاره شد روغن دنده باید مقاومت خوبی در برابر فشار بالا داشته باشد. زیرا به دلیل ماهیت عملکرد سیستم گیربکس دستی، دنده­‌ها در معرض فشار بالایی قرار می­‌گیرند که این فشار بالا به مرور زمان باعث خوردگی و از بین رفتن کامل دند­ها می­‌شود. بنابراین با اضافه کردن مکمل (EP (Extreme pressure و مکمل ضد خوردگی (Antiwear additive) به روغن دنده باعث مقاومت و پایداری آن در برابر فشارهای بالا می­شوند.

جعبه دنده اتوماتیک (Automatic Transmission)

این جعبه دنده به گونه ای طراحی شده است که شامل یک مبدل گشتاور هیدرولیکی و یک مجموعه خورشیدی با نسبت دنده‌های مختلف می‌باشد که به وسیله یک سامانه کنترل هیدرولیکی به طور خودکار تعویض دنده‌ها را انجام می‌دهد. دنده ­های به کار رفته در این سیستم بسیار کوچتر از سیستم­ گیربکس دستی است و همچنین قطعات در تماس در گیربکس های اتوماتیک بیشتر از قطعات در تماس در گیربکس دستی است. با این تعاریف روغن مورد استفاده در جعبه دنده اتوماتیک دارای تفاوت­هایی با روغن مورد استفاده در جعبه دنده­های دستی است.

گیربکس اتوماتیک Automatic Transmission

روغن گیربکس اتوماتیک نه تنها وظیفه روانکاری سیستم گیربکس اتوماتیک را بر عهده دارد بلکه باید این توانایی را داشته باشد که وظیفه انتقال قدرت از اویل پمپ به کلاچ را داشته باشد که موجب کنترل کردن حرکت دنده­ها در این سیستم است. بنابراین روغن گیربکس اتوماتیک باید دارای خواص زیر باشد تا این انتقال قدرت به خوبی انجام شود. رنگ این روغن معمولا قرمز یا سبز است و دلیل آن بخاطر تشخیص این روغن از روغن موتور است.

ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک:

۱-ویسکوزیته یا گرانروی:
برخلاف روغن دنده (روغن گیربکس دستی)، روغن گیربکس اتوماتیک، روغن هیدرولیک رقیق است. طراحی این روغن به گونه‌­ای است که دارای گرانروی پایین تری نسبت به روغن گیربکس دستی است تا بتواند به طور کامل تمام قطعات حساس سیستم را روانکاری کند. به طور معمول شاخص گرانروی این روغن‌ها در حدود 0W-5 یا 5W-10 است. مهمترین ویژیگی روغن مورد استفاده در سیستم‌­های گیربکس اتوماتیک خاصیت سیالیت روغن است تا بتواند به خوبی قدرت را منتقل کند.

۲-تمیز نگاه داشتن قطعات داخلی گیربکس:
مواد تمیز نگه دارنده موجود در روغن گیربکس اتوماتیک موجب تمیزی کانال­‌های ارتباطی روغن گیربکس در کل سیستم شده که در نتیجه بازده کل سیستم گیربکس را افزایش می­‌دهد.

۳-مقاومت در برابر دماهای بالا:
روغن گیربکس اتوماتیک همچنین خاصیت خنک کنند­گی فوق ­العاده­­ای دارد که عملکرد آن بیشتر شبیه مایع خنک کننده در سیستم رادیاتور است. روغن گیربکس با ایجاد شرایطی باعث انتقال گرما از دنده­ ها می­‌شود و مانع از داغ شدن دنده‌ها در تماس بایکدیگر می­‌شود. البته نقطه جوش در روغن گیربکس اتوماتیک به مراتب پایین تر از روغن گیربکس دستی است که با افزودن مکمل­ های ویژه‌ای به آن توانسته اند عمر آن را افزایش دهند.

4-مقاومت در برابر تشکیل کف: (Foam inhibitor)
یکی دیگر از ویژگی­‌های روغن گیربکس اتوماتیک، خاصیت جلوگیری از تشکیل کف یا به اصلاح کف کردن روغن است. زیرا وجود کف و تشکیل حباب در روغن گیربکس دستی مانع از انتقال قدرت به سیستم گیربکس شده و در نتیجه بازده آن کاهش­ می­‌یابد. از اینرو روغن­های گیربکس دستی دارای خاصیت ضد کف و تشکیل حباب را دارند.

در مجموعه بهترین روغن گیربکس اتوماتیک باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:

• Dispersants ( قابلیت پراکنده شدن روغن و چسبیدن به سطوح)
• Sludge & varnish control (کنترل لجن و رسوبات در سیستم)
• Antioxidants ( ضد اکسیداسیون)
• Antiwear (ضد خوردگی)
• Planetary gear, bushing, thrust washer protection ( مجافظت از چرخ دنده خورشیدی، واشر‌ها و بوش)
• Friction modifier (اصلاح کننده اصطکاک)Corrosion inhibitor (محافظت از زنگ زدگی)
• Seal swell agent ( مواد نگه دارنده فشار روغن گیربگس و کاهش دهنده آلودگی)
• Prevent loss of fluid via seals ( جلوگیری از کاهش روغن گیربگس در لوله‌ها و شیار‌ها)
• Viscosity Improver ( بهبود دهنده گرانروی)
• Reduce rate of change of viscosity ( کاهش نرخ تغییر ویسکوزیته در سرما و گرما)
• Foam inhibitor ( جلوگیری از تشکیل کف)

بنابراین در انتخاب بهترین روغن گیربکس باید دقت لازم را به خرج دهید و روغنی انتخاب کنید که تمام خواص بالا را داشته باشد، حتما به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید تا از نوع روغن گیربکس مورد استفاده در سیستم گیربکس (دستی و اتوماتیک) اطمینان حاصل کنید.

سوالات رایج در مورد روغن گیربگس:
آیا امکان استفاده از روغن گیربکس اتوماتیک برای جعبه دنده دستی مناسب است؟
شاید در بعضی از موارد بتوان از روغن گیربکس اتوماتیک به جای روغن دنده (واسکازین) در جعبه دنده دستی استفاده کرد. ولی عکس این قضیه امکان پذیر نیست یعنی شما به هیچ عنوان نمی‌توانید از روغن دنده (واسکازین) به جای روغن گیربکس اتوماتیک در سیستم گیربکس اتوماتیک استفاده کنید. زیرا روغن دنده بسیار غلیظ است و باعث گرفتگی بین کانال های سیستم گیربکس اتوماتیک می‌­شود.

نحوه تشخیص روغن گیربکس دستی و اتوماتیک چگونه است؟
برای تشخیص روغن گیربکس فقط کافی است بر روی جلد بطری حاوی روغن گیربکس نگاه کنید. برای روغن دنده یا همان روغن مخصوص گیربکس دستی بر روی بطری آن اصلاح MTF درج شده است که مخفف عبارت (manual transmission fluid) است و برای روغن گیربکس اتوماتیک بر روی بطری عبارت ATF درج شده است که مخفف عبارت (automatic transmission fluid ) است. همچنین روغن گیربگس اتوماتیک بسیار رقیق تر از روغن گیربگس دستی است.

نحوه بررسی روغن گیربکس دستی به چه صورت است؟
بررسی روغن گیربکس دستی در واقع کار آسانی نیست. برای چک کردن روغن گیربکس دستی نیاز به ابزار خاص است، زیرا این سیستم همانند روغن موتور هیچ گونه گیجی ندارد که بتوان آن را چک کرد. بنابراین پیشنهاد می­‌شود به مکانیک مجرب یا نمایندگی­‌های مجاز برای بررسی روغن گیربکس دستی مراجعه کنید.

چه نوع روغنی برای برای گیربکس دستی ماشین (خودرو) مناسب است؟
روغن گیربکس دستی یا همان روغن دنده نیز مانند روغن موتور بر اساس سطح کیفیت (API) و ویسکوزیته (شاخص SAE) طبقه‌بندی می‌شوند. برای انتخاب روغن دستی بهتر است به دفترچه راهنما خودرو خود مراجعه کنید.

دسته بندی که بر اساس API انجام می گیرد چیست؟
این دسته بندی از درجه بندی GL یا Gear Lubricant استفاده می کند که به 6 زیر شاخه تقسیم شده اند از GL-1 تا GL-6 که فقط دو تای آنها مورد استفاده قرار می گیرند و GL-1 , GL-2, GL-3 و GL-6 از رده خارج هستند. تنها شاخص های مورد استفاده API-GL-4 و API-GL-5 هستند. که گرید 5 دارای کیفیت بالاتری است و تعویض دنده نیز در آن کمی بهتر صورت می گیرد.

API-GL-4: روغن‌دنده‌هايی با اين سطح کيفيت در محور‌هايی با دنده‌ي هيپوئيد و دنده‌هاي مخروطي مارپيچ که شرايط عملکرد نسبتاً سختي (متوسط تا سخت) از نظر سرعت و بار دارند، استفاده می‌شود. اين روغن‌ها میتوانند در سيستم‌های انتقال‌دهنده‌ی دستی و ميل کاردان به‌کار روند.

API-GL-5: روغن‌دنده‌هایی با اين سطح کيفيت در دنده‌ها به‌ ويژه دنده‌های هيپوئيد و در محور‌هایی که تحت شرايط عملکرد سرعت بالا، بار ناگهاني يا سرعت پايين و يا گشتاور بالا قرار مي‌گيرند، به‌کار مي‌روند.

MT -1: این نوع روغن برای گیربکس های دستی شرایط کاری سخت مورد استفاده قرار می گیرند. دارای پایداری بالا در برابر دمای بالا و تغییرات شدید دمایی هستند و سازگاری بیشتری با آلیاژهای مسی دارند. این نوع روغن معمولاً در گیربکس های دستی بدون سنکرونازیون برای وسایل نقلیه سنگین مانند اتوبوس ها و کامیون ها مورد استفاده قرار می گیرند.

دسته بندی که بر اساس SEA انجام می گیرد چیست؟
این دسته بندی برای تعیین کردن میزان گرانروی روغن گیربکس در شرایط آب و هوایی مختلف است است. مثلا برای روغن گیربکس دستی شاخص SAE می­تواند به صورت 75W-90 و شاخص API به صورت GL-4 باشد.

روغن های ATF چگونه دسته بندی می شوند؟

برای روغن های ATF هیچ دسته بندی ویسکوزیته یا کاربردی وجود ندارد. و مشخصات آنها توسط کارخانه های سازنده جعبه دنده اتوماتیک تعیین می شود.